Zo bestrijd je hittestress op jouw sportaccommodatie

Records

Records horen bij sport, maar ook bij het klimaat. Zo begon 2022 met de warmste nieuwjaarsdag ooit in Nederland gemeten. Ook neemt het aantal zomerdagen toe met temperaturen boven 30 graden Celsius. Eerder in deze serie artikelen schreven we over gevolgen van bijbehorende droogte. Hitte kan ook belemmerend werken voor het beoefenen van binnen- als buitensporten. In dit artikel komen aan bod: het belang van een hittebestendige sportaccommodatie, wat hittebestrijding oplevert in een stedelijke omgeving, een voorbeeld van een sportvereniging die maatregelen heeft genomen en een overzicht van verbeteropties en regelgeving.

Hoe werkt de opwarming?

De uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteiten versterkt het van nature aanwezige broeikaseffect. De atmosfeer om de aarde werkt als een deken die de aarde isoleert. Warmte die richting de ruimte probeert te ontsnappen, blijft hierdoor deels gevangen binnen de atmosfeer. Door de extra uitstoot van broeikasgassen is deze zogenoemde deken dikker geworden, waardoor minder warmte ontsnapt en het warmer wordt op aarde. Van alle gassen die worden uitgestoten is CO₂ het belangrijkste broeikasgas. Een CO₂-arme sportsector in 2050 is een centrale doelstelling in de Routekaart Verduurzaming Sport om de opwarming af te remmen.

Ondanks alarmerende cijfers neemt de globale CO₂-uitstoot nog steeds toe. Ook in Nederland gaat de CO₂-reductie langzamer dan de gemaakte afspraken. Het is dus niet ondenkbaar dat de opwarming van de aarde de komende decennia doorzet. Dit betekent in Nederland extremer en warmer weer en daarmee hetere sportomstandigheden.

Vergroening is verkoeling

Wat kun je aan hittestress doen op jouw sportaccommodatie? Het aanplanten van extra groen zorgt plaatselijk voor verkoeling door de verdamping van water door de planten. Het verminderen van versteend oppervlak maakt dat de bodem minder kan opwarmen. Zo blijft de warmte niet hangen. Aanvullend daarop verzorgen bomen schaduw.

Tennisclub DLTC Gerner verwijderde 500 m² bestrating op de club en heeft veel planten geplant. De oude bestrating werd gebruikt voor het bouwen van bloembakken, waarin de bloemen ’s zomers veel vlinders aantrekken. Het aanwezige groen stimuleert de aanwezige biodiversiteit en verzacht problemen als wateroverlast en hittestress.

Hitte in de stedelijke omgeving

In steden wordt het creëren van koele plekken extra belangrijk. Door de dichte steenachtige bebouwing blijft warmte in steden hangen. Daardoor is het in steden gemiddeld 2 tot 4 graden warmer dan op het platteland. Dit heet het ‘hitte-eilandeffect’. De voornaamste oplossing hiervoor is meer groen en water aanleggen en zo snel mogelijk de CO₂-uitstoot reduceren. 

De vloer is lava

‘De vloer is lava’ is een leuk, sportief spel, maar niet als het de bedoeling is om een andere sport uit te oefenen op een kunstgrasveld. Niet alleen de gebouwde omgeving in een stad zorgt voor de opwarming ervan. Ook kunstgrasvelden zijn berucht om hun temperatuur op een zonnige dag en dragen bij aan het hitte-eilandeffect. Voor kunstgrasvelden geldt de vuistregel: de oppervlaktetemperatuur van het veld is twee keer die van de buitentemperatuur. In de zomer betekent dit dat de temperatuur kan oplopen tot boven de 60 graden. Spelers krijgen hierdoor te maken met extreme omstandigheden tijdens het leveren van hun fysieke inspanning. Dit verhoogt de kans op fysieke problemen zoals opgezwollen voeten, een zonnesteek en oververhitting.

De kunst van het koelen

Het voorkomen van de opwarming van een veld is lastig. Je spant niet even een schaduwgevend doek over het hele veld. Koelen door het besproeien van het veld met water kan voor verkoeling zorgen. Dit vereist een kostbare sproei-installatie en water voor elke sproeibeurt. Dit watergebruik staat op gespannen voet met de toenemende droogte in Nederland.

Het project CitySports – klimaatadaptieve kunstgrasvelden werkt aan een kunstgrasveld dat in combinatie met een onderliggende regenwateropvang het verdampende effect van natuurgras nabootst en zo afkoelt. Na een succesvolle proefopstelling met een stukje kunstgrasveld dat slechts 1 graad warmer is dan natuurgras, werden bij hockeyclub Athena en op Sportpark Zeeburgereiland meerdere zelfkoelende velden aangelegd. Meer over het onderzoek staat in een artikel in Field Manager.

De ervaringen met de velden zijn zeer positief, zegt Sacha Stolp. Zij is Regisseur Toekomstbestendige Assets en Klimaatadaptatie bij de gemeente Amsterdam. Wel vereiste de aanleg van de velden de nodige bodemkennis. Zo had de realisatie toch meer voeten in de aarde dan de aanleg van een standaard veld zonder wateropslag. Sacha benadrukt het belang van het bewustzijn dat dergelijke projecten iteratieve projecten zijn, waarin je steeds een stapje verder kunt gaan.

Lees ook: Voetbalvereniging Geel-Wit ’20 speelt met innovatief kunstgrasveld in op het veranderende klimaat

Verbeteropties en regelgeving

Je kunt de opwarming op je sportaccommodatie beperken met het toepassen van maatregelen als buitenzonwering, lichte kleuren, zonwerend glas, overstekken, natuurlijke gevel- of dakbekleding, spui- of zomernachtventilatie en isolatie in combinatie met een koel ontwerp en slimme omgang met de interne warmtelast. Het voorkomen van opwarming is het belangrijkste uitgangspunt, kijkend naar omgaan met hitte. Dit begint bij nieuwbouw met een koel ontwerp.

Daarvoor zijn wettelijke normen vastgelegd. Sinds 1 januari 2020 moeten alle vergunningaanvragen voor nieuwbouw (woningbouw en utiliteitsbouw) voldoen aan de BENG-normering. Deze bestaat uit drie onderdelen: 

Het is onwenselijk dat de energie voor het actief koelen uit fossiele bronnen afkomstig is. Anders zou het koelen bijdragen aan het opwarmen van de aarde, door de CO₂-uitstoot uit de benodigde energieopwekking. Dit zou een negatieve feedback opleveren, waarbij het broeikaseffect wordt versterkt en juist steeds meer koeling nodig is.

Bestaande bouw

Of de genoemde maatregelen zijn uit te voeren, zal in het geval van bestaande bouw, variëren. Zo kan bijvoorbeeld een groendak onmogelijk zijn door een te zwakke dakconstructie. Of sta je voor de keuze tussen een groendak of zonnepanelen. Het plannen van jouw verduurzamingsopgave is daarom essentieel. Tennisvereniging DLTC Gerner dacht daarom vooruit, toen het dak noodgedwongen aan vervanging toe was door termieten. Het nieuwe dak is geïsoleerd, verstevigd en daardoor geschikt voor de later geplande zonnepanelen.

Sporten op een energiebron

SuperSub Sportsystems ziet voor opwarmende kunstgrasvelden een rol weggelegd als duurzame warmtebron. Via een onderliggend buizensysteem met stromende vloeistof is de warmte van het veld af te voeren en elders op te slaan voor later gebruik. Lees meer in een artikel over de werking van het ‘collectorveld’. Ook hier zijn de bedenkers nog druk bezig met het testen en ontwikkelen van een systeem dat klaar is voor gebruik. De droom van SuperSub Sportsystems is dat zij in 2026 kunnen zeggen: ‘Wij maken sporten op een energiebron mogelijk.’

Meer informatie of ondersteuning?

Heb je naar aanleiding van dit artikel vragen over hoe aan de slag te gaan met de verduurzaming van jouw sportaccommodatie? Neem dan contact op met Michael Poot, specialist verduurzaming bij Kenniscentrum Sport & Bewegen.